Барлык яңалыклар
МӘДӘНИЯТ
30 Май 2020, 13:00

Күренекле якташыбыз, Татарстанның халык артисты Хәния Фәрхинең тууына – 60 ел

...Киткәннәрнең юлы – биектә-биектә, киек каз юлында. Аларга җирдә калганнардан чәчәк бәйләмнәре дә, алкышлар да, дәрәҗәле исемнәр дә түгел, бары тик ихластан кылган дога гына кирәк. Бу истәлек тә халкыбызның яраткан җырчысы Хәния рухына бер дога булып барып ирешсә иде.

Күренекле якташыбыз, Татарстанның халык артис­ты, танылган җыр­чы, актриса, композитор, татар эстрадасының примадоннасы, якташыбыз Хәния Фәрхигә (Хәния Фәрх­лис­лам кызы Биктаһиро­ва) 30 майда 60 яшь тулган булыр иде. Шушы уңайдан тугандаш ике рес­пуб­ликаның — татар һәм башкорт халкы­ның яраткан җыр­чысы Хәния Фәрхи истәлегенә багышланган документаль бәяннән өзекләр тәкъдим итәбез. Аның авторы — танылган язучы Айгөл Әхмәт­га­лие­ва.

...Үзе еш кына әңгәмәләрендә кабатлаганча, атылган йолдыз шикелле мәңгелеккә китеп югалса да, онытылмас булып җырлары, сүрелмәс яктылыгы калды аның. Теленнән төшермәгән Салаевкасы, Каенсары, челтер чиш-мәләре калды, кадерледән-кадерле якын кешеләре калды. “Ашыктың, һай, ашыктың!” – дип өзгәләнеп, җырын тыңлап туймаган тамашачысы калды.
...Киткәннәрнең юлы – биектә-биектә, киек каз юлында. Аларга җирдә калганнардан чәчәк бәйләмнәре дә, алкышлар да, дәрәҗәле исемнәр дә түгел, бары тик ихластан кылган дога гына кирәк. Бу истәлек тә халкыбызның яраткан җырчысы Хәния рухына бер дога булып барып ирешсә иде.
...Ансамбльнең юлдан кайтып кергәне юк. Сәхнәгә чыккан башка җырчыларны да зал алкышлап каршы ала, ә менә Хәниянең халыкчан тавышын ишетүгә, аның гармун тотып, “Мәк чәчәге”н җырлавына халык урыныннан куба. Кая гына барсалар да, татарлар яшәгән нинди генә төбәккә килеп төшсәләр дә, шушы хәл. Зал аңа кушылып көлә, аңа кушылып елый, аңа кушылып җырлый. Рифкать белән бергә иҗат иткән җырларын ишеттергәндә, зал бөтенләй сихерләнгәндәй өнсез кала. Ни хикмәт бу? Әлеге җырларга берәүләрнең генә түгел, йөз-ләрнең, меңнәрнең йөрәк хисе сыйганмы? Үзе язган шигырьнең һәр сүзенә Хәния үзе генә кичергән хис-тойгылар яшеренгәнме, әллә һәр адәм баласының күңелендә бер үк кичерешләр чоңгылымы?
Җырның соңгы куплетларында тамашачы инде аны ятлап өлгерә, Хәниягә кушылып, “рәхмәт” дип кабатлый-кабатлый, җырга кушыла. Һәр-кемнең үз ярына үз рәхмәте... Залда утырган йөзләгән кешенең, бербөтенгә әйләнеп, бер җыр әләме астында берләшкән мизгеле...
Халыкка... үз җаныннан өзелеп төшкән хисләр, үз җаныннан чыккан моңнар, халыкчан тавыш, халыкчан җырчы кирәк иде. Чагыштырдылар, ничек кенә чагыштырдылар әле! Ничә ел белем алып, профессиональ җырчы дипломына ия булганнарның һәр нотаны дөрестән дә дөрес итеп сузуы белән дә чагыштырдылар. Хәниянең җыры үзенең генә бормалары, үзенең генә тембры, үзенең генә сукмагы белән агыла бирде. Сәхнәгә чыгып басса, зал тутырып утырган туганнары янында җыр мәҗлесендәмени: гаҗәеп бер эчкерсезлек, һәр тамашачыны чыннан да туганы кебек ихлас кабул итүе, балкып елмаюы ике араны якынайта да куя. Халык арасына төшеп, җырын залда дәвам итсә, кешеләр, калкына-калкына, кул кысарга, аркасыннан сөеп калырга ашыга, чәчәк сузалар, кемдер кочаклап рәхмәт әйтә, кемдер яшен сөртеп елмая... Хәния зал белән сәхнә арасында киртә күрми, үзенең биектәрәк басып торуын абайламый да кебек иде. Тамашачы аны үзе күтәрде. Сәхнә биеклегенә үзе менгерде. Җырчыны ничек бар – шулай кабул итте, шулай яратты. Бу – күпләр хыялланып та, бик сирәкләр генә ирешә алган сәхнә бәхете иде.
...Ә “Бәйрәм” ансамбле? Шушы еллар эчендә кемнәр генә килмәде дә кемнәр генә китмәде?! Һәркемне диярлек сагынып искә төшерерлек... Алып баручы егетләре, биючеләре, музыкантлары, тавыш операторлары, җырчылары, администраторлары... Фаиз, Марат, Ирек, Раил, Ришат, Айрат, Наил, Марсель, Фәндүс, Илнур...
Администратор булып эшләгән егетләре дә үз эшләренең остасы иде: Ислам, Руслан, Раил... Әллә нинди авыр, четерекле хәлләрдән дә чыгу җаен таба белделәр. Ә бит булды, билетлар сатылмасын, концертлар хакында халык белми калсын өчен кылынган байтак кылыклар да булды... Кемдер – көнчеллек белән, кемдер – үз кесәсенә табыш керми калудан куркып, кемдер – вәгъдәсен бозып... Бер елны Ислам Себер якларында концертлар оештырып кайтты. Ул “бер бардым да шул җитә” дип тыныч кына ятучылардан түгел иде: бер-ике атнадан, андагы хәлләрне барларга дип, янә юлга кузгалды. Беркадәр вакыттан соң, җиңүче кыяфәтендә кайтып төште, барган мәлендә ярсыган арыслан рәвешендә булды микән... Узган килүендә Сургутта калдырып киткән 150 афишаның берсе дә күренми ди: ябыштырылган берсен кубарып бетергәннәр, кассада билет барлыгы турында белүче дә юк... Колач җитмәс зур баннерга рәссамнан Хәниянең портретын ясатып, әллә каян күренеп торырлык итеп шуны куйгач, телеви-дениегә реклама биреп кайткач кына җаны тынычланды... Юлда калыккан киртәләр кешене чыныктыра, башны тагын да югарырак күтәреп атларга көч бирә бит: тулы залга, рәхәтләнеп, бар җан җылысы белән җырлап кайтканны онытырлык түгел...
Казанда да, афишалар биреп, аларны ябыштырып чыгуга, өзгәләп ташлаган кешеләр булды – һәркем үз гөнаһы өчен үзе җавап тотасы... Аңа карап кына кешенең килми калганы юк иде... Концерт көне билгеләнгән икән, яки кая да булса барам дип сүз биргән икән – Хәниянең сәхнәгә чыкмый калганы булмады... 2012 елны, ахры: Владивостокка Сабантуйга чакыргач, барам дип ышандырды. Тулы ансамбль белән булмаса да, администратор егете Раил белән икәү очарга тиешләр иде. Көне килеп җиткәндә – аяктан егарлык температура! Тик авырыйм дип, түшәккә егылырга хакы юк: сүз бирелгән, үтәргә кирәк! Казаннан Мәскәүгә, аннан күчеп утыра-утыра, башта Новосибирскига, аннары Владивостокка очтылар. Уналты сәгать! Дару эчкәндә, “Миңа кайнар су алып кил әле”, – дип, Раилне ничә кузгаткандыр... Үч иткәндәй, Владивостокта коеп яуган яңгыр каршы алды, Сабантуй да яңгыр астында үтте. Тик Хәния инде авырганын да, температурасы барлыгын да оныткан иде, андагы тамашачының алкышлары, аркасыннан сөя-сөя рәхмәт әйтүләре, тылсымлы дару урынына, терелтте дә куйды үзен.
Егетләр Хәниянең хәтта тамагына салкын тигән чагында да сәхнәгә чыгып тере тавышка җырлавына шаккаталар. “Хәния апа, әйдә, фонограмма кушыйк”, – ди алар, кызганып. Юк инде, фонограммага җырлаганда үзен чишенеп чыккандай хис итә, нишләсен. Дөрес, инде башка бер чара калмаганда, фонограммага кушылган чаклары да булмады түгел. Кайчакларда сәхнә артында концерт буе табиб-фониатр утырып торган мәлләр дә булды. Артистларның тавыш ярыларын көйли торган андый белгечләр Казанында берәү-икәү! Училищеда үзенә аерым дәресләр биргән Леонид Пантелеймоновичка рәхмәт, салкын тигәндә дә җырлау мөмкинлекләренең бөтен нечкәлеген ул өйрәтте...
Әлдермеш егете Мәннәф Сәгъдиев депутатлыкка сайланып йөргән елда, бер ай буе аның янында концертлар белән чыгыш ясарга туры килде, ягылмаган салкын клубларда җырлау тиз сиздерде, тамак шеште, температура күтәрелде. Тик бу юлы да, җырлыйм дип вәгъдә биргәч, җылы өйгә кайтып аварга хакы да, теләге дә юк иде...
Сәхнә – изге дә, серле дә урын. Анда чыгып баскач, синең үз мәнфәгатең турында уйлау хокукың югала. Әнә, күпме күз текәлеп утыра үзеңә! Билет алып, акча түләп килгән. Синең җырыңны тыңлап, күңелен юатырга, сафландырырга дип килгән. Алар алдында ышанычыңны бер югалттыңмы, кабат яулавы, ай-яй, авыр булачак... Бу ышанычны югалтмау, теләсә нинди очракта үзең дә югалып калмау җиңел түгел... Теге вакытта, Себер ягында концерт куйганда, янгын сигнализациясе кушылып, “Срочно покиньте здание, покиньте сцену!” дип радиодан кычкыргач та, җырыннан бүленергә уйламады ул: әйдә, залдагы тамаша-чының чыгарга теләгәне кузгалсын, чыга торсын, әмма иң соңгы тамашачы чыгып бетмичә, Хәния сәхнәне ташлап китмәячәк... Ни гаҗәп, берән-сәрән кузгалырга иткән тамашачылар да, кире уйлап, урыннарына утырды, җыр өзелмәде... Сәхнә артында ыгы-зыгы килгән егетләр кай арада ничек ачыклап килгәннәрдер – бераздан ачы гүләү авазы тынды, беркайда, бернинди янгын юк, сигнал авазы үзе кушылган идеме, берәрсенең кулы кычытып, “ялгыш” куштымы, махсусмы – монысы мөһим түгел иде. Иң әһәмиятлесе – җыр өзелмәде! Җыр дәвам итә иде. “Бәйрәм” ансамбле халыкка якты бәйрәм ясый иде.
Өч ел элек театр училищесыннан берьюлы өчәү – Фидаил, Ленар, Рузил килеп кушылды, җырчы егете Фәннур да шул училищедан. Ансамбльдәге егермедән артык кешенең һәркайсы шулкадәр җанга якын...
Кая гына барсалар да, үз егетләрен беркемнән дә кыерсыттырасы, кырын сүз әйттерәсе килми бит, әй... Ач йөри күрмәсеннәр, гаиләләрендә барысы да яхшы булсын, тамашачы алдында үз дәрәҗәләрен белсеннәр – боларын Хәния әниләрчә бер җылылык белән кайгыртырга ярата. Нәрсәдер ошап бетмәсә, каты бәрелми генә: “Менә болай итсәң яхшырак булмасмы?” – дигән чаклары да, егетләр җырында кыек-мыегын сизсә, “Халтура!” – дип бер сүз белән урынга утырткан мәле дә була. Элекке елларда исә, “мин сезне кассетага тыгып бетерәм”, – дип “куркыта” иде... Хәния апаларының йомшак күңелле генә түгел, бик таләпчән булуын да белә үзләре...
Башкаларга да, үз-үзенә дә таләп-чән булмаса, Уфада тоташ унҗиде көн концерт куя алыр идеме? Унҗиде көн! Аншлаг белән! Кемнәрдер рекордлар китабына кертергә кирәк, дип тә йөрде әле... Өйдә, үз бүлмәсендә, киштәләрне бизәп торган “Алтын барс” сыннарын күр тагын... Алар да унҗиде! Казанның Бауман урамындагы Йолдызлар аллеясындагы йолдызын кара... Татарның санаулы шәхесләренә генә куелган йолдыздар арасында Хәния Фәрхинеке дә бар! Бу горурлыкны сабыр гына күтәрергә дә күпме көч кирәк! Шунысына иманы камил: уңышларының берсе дә аның үзенеке генә түгел! Сәхнәләрдән кат-кат әйткән сүзен менә тагын үзалдына кабатлап утыра: якыннары, гаиләсе, ансамбле, тамашачысы белән бергә яуланган уңышлар ул!

Автор: Зөһрә Исламова

Фото: syuyumbike.ru

Читайте нас: