Авыл тормышы
-4 °С
Болытлы
Барлык яңалыклар
ШИГЪРИ ШӘЛКЕМ
15 февраль 2021, 12:55

ИҖАТЫ ҖЫРГА ТИҢ

Бу исемне телгә алуга, күз алдына ниндидер гадәттән тыш кеше килгәндәй була. Ул ялкынлы шигырьләр язган шагыйрь дә, илнең азатлыгы өчен курку белмәс көрәшче дә, үлемне ирләрчә батыр каршылаган каһарман да.

ҖЫРЛАРЫМ
Җырларым, сез шытып йөрәгемдә
Ил кырында чәчәк атыгыз!
Күпме булса сездә көч һәм ялкын,
Шулкадәрле җирдә хаккыгыз!
Сездә минем бөтен тойгыларым,
Сездә минем керсез яшьләрем.
Сез үлсәгез, мин дә онытылырмын,
Яшәсәгез, мин дә яшәрмен.
Мин кабыздым җырда ялкын итеп
Йөрәгем һәм хаклык кушканны.
Җырым белән дусны иркәләдем,
Җырым белән җиңдем дошманны.
Алдый алмас мине түбән ләззәт,
Вак тормышның чуар пәрдәсе,
Шигыремдәге чынлык, ут һәм сөю-
Яшәвемнең бөтен мәгънәсе.
Үлгәндә дә йөрәк туры калыр
Шигыремдәге изге антына.
Бар җырымны илгә багышладым,
Гомеремне дә бирәм халкыма.
Җырлап үттем данлы көрәш кырын,
Җырлап килдем тормыш языма.
Соңгы җырым палач балтасына
Башны тоткан килеш языла.
Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә
Һәм үләргә кыю ир булып.
Гомрем минем моңлы бер җыр иде,
Үлемем дә яңрар җыр булып.
1943, 26 ноябрь
Гөл кабере
Өзелеп төште бер гөл сабагыннан
Төньягыннан искән җил белән.
Озакламый җилнең канатына
Төялешеп карлар килделәр.
Мамык карлар гөлгә кәфен булды,
Кабер булды бакча түтәле,
Шунда үскән ялгыз бер ак каен
Кабер ташы ролен үтәде.
Кар бураны яңа корбан эзләп
Бөтерелә койма буенда.
Гөл уянмас татлы йокы белән
Изелеп йоклый җирнең куенында.
Тик яз килгәч, гөлнең каберенә
Яңгыр явар, уйнар яшеннәр.
Һәм түтәлне тутырып таң алдыннан
Чәчәк атар яңа яшь гөлләр.
Сулган гөл күк мин дә кышны көтәм,
Йоклар өчен ябынып юрганын.
Күңелегездә көлеп чәчәк атар
Минем соңгы йөрәк җырларым.
1943, сентябрь
Ишек төбендә
Үтеп барам шулай урам буйлап,
Парадныйда күрәм бер бала.
Звонокка үрелә, буе җитми,
Аптырагач, карап уйлана.
Мин балага киләм:
— Әллә, — димен, -
Звонокка буең җитмиме?
— Җитми шул, — ди.
— Кая, үзем басыйм.
Бернеме, — дим, — әллә икеме?
— Биш, ди.—Басам.
Шуннан бала әйтә:
— Абзыкай, син нинди йөрәкле!
Әйдә качыйк хәзер, хуҗа чыкса,
Икебезгә дә бирер кирәкне!
1942, декабрь
Корыч
Корыч менә шулай чыныкты.
Н. Островский
Мин мыек та әле кырмый идем
Былтыр өйдән чыгып киткәндә;
Алтмыш яшьлек картның гомер буе
Күргәннәре хәзер җилкәмдә.
Бу бер елда баштан кичкәннәрдән
Ми күперде, йөрәк кабарды,
Егермедә битем җыерчыкланды,
Егермедә чәчем агарды.
Бу порохлы, канлы, яшьле елның
Авырлыгы төште аякка.
Мина екты мине, егермедә
Мин таяндым, ахры, таякка.
Сез тапмассыз хәзер күзләремдә
Малай чакның юләр шуклыгын,
Каш сикерми көяз дәртләр белән,
Күңел куйды инде мутлыгын.
Йөрәк каты, төстә яшьлеккә ят
Җитдилек һәм сабыр уйчанлык.
Яшьлек янды кипкән дары кебек,
Гомере булды аның өч айлык.
Яшьлек, яшьлек!
Кайда «айлы кичең»?
Кайда синең «зәңгәр күзләрең»?
Дон буенда, окоп базларында
Ятып калды кайнар эзләрең.
Сандугачлы алсу таңда түгел,
Син давыллы төндә кабындың.
Җиңеп алган чиккә сине канлы
Байрак итеп кадап калдырдым.
Үкенә дип ләкин уйламагыз,
Мин шат күреп җиңгән илемне.
Йөз яшьлегем булса, мин барсын да
Шушы юлга бирмәс идемме?
Яшьлек, дисез, өскә үрләр өчен
Бирелгән бит аңа канатлар!
Исе китеп сөйләр аны картлар,
Гасырларча тарих кабатлар.
Утны, суны кичеп, кешелеккә
Яулап алдык бөек чынлыкны.
Безнең яшьлек менә шулай үтте,
Корыч менә шулай чыныкты.
1943, 30 сентябрь
Кызыл ромашка
Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар.
Назлады җил аларны,
Тибрәтеп ак чукларын,
Таң сипте өсләренә
Хуш исле саф чыкларын.
Чәчкәләр, кәефләнеп,
Җай гына селкенделәр.
Һәм кинәт шунда гаҗәп
Бер яңа хәл күрделәр.
Ерак түгел моңаеп,
Утыра ромашка кызы,
Тик чуклары ак түгел,
Кан шикелле кып-кызыл.
Ромашкалар бар да ак,
Аерылмый бер-береннән;
Ничек болай бер үзе
Ул кызылдан киенгән?
Әйттеләр: «Син, сеңелкәй,
Ник үзгәрдең? Нишләдең?
Нидән кызыл чукларың?
Нидән алсу төсләрең?»
Әйтте кызыл ромашка:
— «Төнлә минем яныма
Ятып батыр сугышчы
Атты дошманнарына.
Ул берүзе сугышты
Унбиш укчыга каршы;
Чигенмәде, тик таңда
Яраланды кулбашы.
Аның батыр ал каны
Тамды минем чукларга.
Минем кызыл күлмәгем
Бик охшады Чулпанга.
Егет китте, мин калдым
Канын саклап чугымда,
Көн дә аны сагынып,
Балкыйм мин таң нурында».
Соңгы җыр
Җир йөзе шундый киң,
Күңелле һәм якты!
Тик төрмәм караңгы,
Ишеге йозаклы!
Күктә бер кош оча
Югары, югары!
Мин ауныйм идәндә,
Кулларым богаулы.
Тышта бер гөл үсә
Яңгырга коенып;
Мин кибәм, мин сулам
Төрмәдә боегып.
Мин беләм: бик татлы
Да яшәү тойгысы!
Тик инде мин үләм,
Бу җырым — соңгысы!..
1943, август
Сугыштан соң
Май аенда тагын җыйналырбыз,
Кызыл шәраб килер табынга.
Бокалларның көмеш чыңы белән,
Табын җыры яңрар тагын да.
Өстәл тулар җанлы чәчәк белән,
Чәчәк төсле кызлар, усаллар!
Каш кырыен гына үпкән булып,
Котлап безнең кулны кысарлар.
Кайберәүләр булмас бу табында,
Алар урыны шулай буш калыр.
Һәм беренче бокал күтәрелер
Исеме белән батыр дусларның.
Бик күңелле булыр бу очрашу,
Шундый авыр көннәр кичереп.
Без шәрабтан түгел,
ә шатлыктан
Җырлашырбыз, бәлки, исереп.
Тик күп түгел,
каплап бокалларны,
Без табыннан бергә кузгалып,
Юнәлербез дуслар каны тамган
Киң кырларга, җиңне сызганып.
Ватык юллар, янган зур калалар
Без килгәнне көтеп яталар.
Уянсыннар батыр тракторлар,
Уйнасыннар кулда балталар.
Кырны тутрып алтын бодай үссен,
Ауган йортлар торып бассыннар.
Җиңгән илнең хезмәт тире белән
Кырлар, көлеп, чәчәк атсыннар.
1943, октябрь
Терелү
Мин авырдым… Күрше аптеканың
Бар даруын эчеп бетердем.
Аның саен киптем, аның саен
Каны качты сулган битемнең.
Интектерде мине айлар буе
Эчем пошуы, йөрәк януы.
Кирәк иде миңа тәннән бигрәк
Җан даруы, күңел даруы.
Сизде моңы зирәк больниц кызы,
Ул үлчәде йөрәк көчемне.
Дару итеп назлы күз карашын,
Елмаюын миңа эчерде.
Мин яшермим, бәлки тәнемдә дә
Бер-бер төрле чирем булгандыр,
Кайсы чирнең миндә көчлелеген
Доктор үзе сизә торгандыр.
Рәхмәт сиңа җылы назың өчен,
Татлы сүзең өчен, күреклем!
Шулар белән мине кеше иттең,
Шулар белән мине терелттең.
1943, 2 ноябрь
Хөкем алдыннан
Черчетләр ханы
(«Кылыч хан» трагедиясенә)
Хөкем җитте, безне чыгардылар
Һәм тезделәр бер буш урынга.
Кояш батты, ахры, теләмәде
Бу хурлыкка шаһит булырга.
Үлән юеш иде, әллә чыктан,
Әллә җирнең зарлы яшеннән,
Урман, таулар, күлләр. Бар да
куркып
Томан арасына яшренгән.
Тышта салкын,
бары аяк белән
Тойдым җирнең таныш җылысын.
Жир йөрәкне минем җылытмакчы
Анам төсле өреп сулышын.
Кайгырма, җир, йөрәк калтырамас
Синең өстә чакта аяклар.
Аның исме белән ачылган тел,
Үлгәндә дә Аны кабатлар.
Менә алар, черчет хакимнәре,
Кызыл күзле, юеш танаулы.
Тик белсеннәр, алар түгел, ә без
Гаепләүче бүген аларны.
Жиз балтасын җәллад кайраганда,
Эт ләззәтен тоеп канында,
Черчетләргә каршы соңгы сүзне
Без әйтербез хөкем залында.
Килер ул көн, халык хөкем итәр,
Карар булыр кискен һәм кыска.
Каным белән язган соңгы җырым,
Бул гаепләү акты фашистка.
1943
Яшь ана
Авыл яна… шәфәкъ нуры булып,
Уйный күктә янгын шәүләсе.
Күмерләнгән өйнең тупсасында
Аунап ята ана гәүдәсе.
Алты айлык бала елый-елый
Капшый аның сулган күкрәген!
Ятып суыра, туктап карап тора,
Үксеп уа аннан күзләрен.
Палач үзе кача көнбатышка,
Өстерәлә ватык көймәсе.
Куа аны арттан, ядрә булып,
Ана каны, бала күз яше.
Күрше кызы Сәрвәр базда иде,
Ишетеп чыкты бала тавышын.
Кинәт, куркып, сүзсез катып калды,
Үлгән килеш күреп танышын.
Ул баланы алды кочагына,
Яшен сөртте, үпте, юатты,
Алып кайтты, җылы сөт эчерде,
Кулларына алып уйнатты.
Ул сикертте аны тезләрендә,
Ана дәрте анда кабынды.
Бала көлде; аннан: «Әннә!» — диеп,
Күкрәгенә аның сарылды.
Сәрвәр әле бары унҗидедә,
Тормыш аңа яңа башлана.
Ул елмая ана назы белән,
Ана бәхете белән шатлана.
Сез күрерсез, шундый матур итеп
Ул баланы карар, үстерер.
Тәрәзәдән һәр кич яшь ананың
Дәртле бишек җыры ишетелер.
Күңлем оча минем канатланып,
Аның җырын тыңлап узганда.
Рәхмәт сиңа, илем! Шундый йөрәк
Биргән өчен безнең кызларга.
1943, октябрь

Яулык
Аерылганда миңа йөрәк дустым
Бүләк итте ефәк яулыгын;
Мин ярама яптым ул яулыкны
Басар өчен агышын канымның.
Кан табыннан куе кызыл төстә
Яулык минем йөрәк турында,
Сөйли миңа аның җылы назы
Һәм ялкынлы сөюе турында.
Мин чикмәдем, дускай, бер карыш та,
Батырларча алга атладым.
Яулык шаһит: сине һәм илемне
Йөрәк каным белән сакладым.
1942, июль

Буран

Күз ачкысыз каты буран чыкты,
Юл табалмый атлар туктады.
Кар пәрдәсе аша күренеп кала
Ерак түгел авыл утлары.
Кул-аяклар катты, без суыктан
Җилек кипкән төсле суырылдык.
Озак йөргәч билдән көртне ерып,
Бер капкага килеп сугылдык.
Салкын безне шактый таушалдырган,
Тән җылынмас төсле иде һич,
Каршы алды безне җыйнак өйдә
Җиделе лампа белән җылы мич.
Кирәк иде безгә бер сәгатьтән
Станцага барып җитәргә,
Буран бүлде юлны, шушы йортка
Куып кертте, нихәл итәргә?
Каргый-каргый җилне, түргә үттек,
Буран безне яхшы ук йончытты.
Менә шунда болыт арасыннан
Көлгөн ай күк балкып ул чыкты.
Карадым да каттым... Күзләремне
Күзләреннән аның аермыйм.
Ләйләсеме әллә бу Мәҗнүннең,
Зөһрәсеме әллә Таһирның?!
Мин сурәтли алмам зифалыгын,
Нечкәлеген сезгә биленең:
Болыт төсле куе керфекләрен,
Чәчәк төсле юка иренен;
Көлгән чакта бите чокраюын,
Кызаруын көләч йөзенең;
Сөйләгәндә шаян керфек аша
Елмаюын коңгыр[т] күзенең.
Юк берсе дә түгел,
Танышканда
Ул карады тирән, ягымлы.
Тәнне пешереп кинәт ут йөгерде,
Һәм йөрәктә ялкын кабынды.
Юкка, кордаш, карны каргаганбыз,
Каплады, дип, айның нурларын.
Буран үзе безне айга илтте,
Саташтырып авыл юлларын.
Кыз утырды безнең каршыбызга,
Баллап, сөтләп күк чәй эчерде,
Барыр юлны безнең оныттырды,
Яшьлек таңын искә төшерде.
Буран тынды тышта,
Күк аязды,
Озакламый балкып ай чыкты.
Кордаш минем, кинәт айныган күк,
Тунын киде, юлга ашыкты.
Без кузгалдык.
Җил юк, күк болытсыз,
Ай яктырта төнге урамны,
Ах... күрәсе килми бу тын айны,
Күңел сагына җилне, буранны!!
Йөрәк әрни нидер югалткан күк,
Серле хыял тулы күз алды.
Җил басылды тышта,
ә йөрәктә
Утлы-җилле буран кузгалды.
Буран, нигә мине адаштырып,
Ят кырларга китереп чыгардың?
Белмим, белмим, ничек бу сихерле
Керфекләргә кереп чуалдың?
Калды инде ерак серле аем
Калын болытларга яшеренеп,
Калды инде татлы хыял булып
Җил-буранда тиле яшьлегем.
Туңдырса да тәнне, кыздырса да
Адаштырып кырда, урамда —
Тын тормыштан, дуслар, мең мәртәбә
Күңеллерәк икән буранда.
1943, 2 ноябрь

Вәхшәт

(Пьесадан)
Алар... Алар җыйнап аналарны,
Балаларны кырга кудылар.
Казыттылар чокыр, ә үзләре
Читтән көлеп карап тордылар...
Ә аннан соң чокыр кырыена
Тезделәр дә хәлсез халыкны,
Зур борынлы, ямьсез бакыр күзле
Исрек майор өскә калыкты.
Көн яңгырлы иде... Берсен-берсе
Этә-төртә кургаш болытлар
Иелделәр җиргә...
Юк, бу көнне,
Бу көнне мин мәңге онытмам!
Үзем күрдем, үз күзләрем белән,
Үкереп акты ничек елгалар;
Балалар күк ничек үкси-үкси
Яшен түкте ярсып җир-ана.
Үзем күрдем, ничек моңлы кояш
Болыт аша җиргә сузылып,
Үксеп үпте үксез балаларын
Соңгы кабат кысып, суырып.
Нәфрәтеннән, йөрәк ачысыннан
Көзге урман шашып шаулады.
Ишетелде калын бер имәннең
Авыр сулап җиргә ауганы.
Яшь балалар, куркып, аналары
Итәгенә елап ябышты.
Мылтык тавышы кисте карт ананың
Йөрәгеннән чыккан каргышны.
Бер кечкенә бала, яфрак төсле
Калтыранып, төелеп яшенә,
Анасының итәк арасына
Бөдрә чәчле башын яшерә.
Ул сарыла шашкан анасына,
Нәни күңеле сизә, күрәсең!
— Аталар бит, әнием, яшер мине,
Әнием, бәгърем, килми үләсем!..
Ана, иелеп, ике кулы белән
Күтәрде дә җирдән баласын,
Күкрәгенә кысты һәм мылтыкка
Каршы тотты йөрәк парасын.
Бала кинәт аңа ыргытылды,
Ачы тавыш өзде йөрәкне:
— Мин яшисем килә, әнием, җибәр,
Әнием, җаным, бәгърем... кирәкми...
— Курыкма, балам, хәзер... хәзер бетә,
Йом күзеңне, күзең күрмәсен!
Түз, түз, балам... хәзер... авырттырмас та...
Палач тереләй җиргә күммәсен!..
Бала йомды күзен...
Ак муеныннан
Кызыл тасма төште, салынып.
Ауды җиргә бергә ике тормыш,
Бер-берсенә ябышып, сарылып.
Күк күкрәде кинәт, җил сызгырды,
Җир елады кысып тешләрен.
Нинди ачы бу яшь, нинди кайнар!..
Нишләдең . син, җирем, нишләдең?
Әйт син миңа, миллион еллар яшәп,
Син бакчалы, күлле, чәчәкле,
Күрдеңме тик бер кат үз гомреңдә
Мондый хурлык, мондый вәхшәтне?!
Күтәр, илем, хаклык байрагыңны
Буяп җирнең канлы яшенә,
Үлем булсын нуры, ана канын,
Бала канын эчкән вәхшигә!
1943, октябрь

Хыял

Ялыктырды инде бикле тормыш,
Көне-төне һаман бертөрле.
Ирексезлек, тарлык йөрәктәге
Бар өметне, дәртне үтерде.
Таш диварлар алды шатлыгымны,
Биреп картлык, кайгы, ютәлне.
Ишегемә барсам, ишек бикле,
Тәрәзәмә килсәм — челтәрле.
Һәр таң көтә мине дар агачы,
Кайгы арта кайгы өстенә.
Яшәү миңа татлы хыял гына,
Шатлыкларым авыр төш кенә.
Сирәк-мирәк тимер челтәр аша
Таң нурлары күктән коела.
Ал яулыгын ябынып минем янга
Бәхетем килә төсле тоела.
Сөйгән кызым кебек елмаер да,
Үбәр тесле үрелеп ирнемнән.
Һәм чакырып ирек бәйрәменә
Ул җитәкләр төсле җиңемнән.
Әйтер төсле: «Мине юкка гына
Көтмәдең син көн дә зарыгып.
Килдем сиңа ирек, яшәү алып,
Гомерең таңы булып, кабынып».
Хыял, хыял!.. Нинди ләззәтле син,
Ташламыйсың мине һичкайчан.
Бу тарлыкта ялгыз нишләр идем,
Ярый әле син бар, ичмасам!
Беләм, ләкин яшәү килмәс миңа,
Бар хыялым шунда табылыр:
Бәхет, яшәү илгә бүләк итеп,
Җиңү таңы тиздән кабыныр.
1943, ноябрь
Фото: ds04.infourok.ru
Читайте нас:

@1930-2024 Общественно-политическая газета Стерлитамакского района Республики Башкортостан

Свидетельство о регистрации СМИ № ПИ ТУ02-01445 от 9 сентября 2015 года выдано Управлением Федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Республике Башкортостан Главный редактор: Коваленко Альбина Альбертона
Телефон
8(3473) 25-09-31
Электрон почта
Адресы
г.Стерлитамак, ул.Комсомольская, 82, 3 этаж
Реклама хезмәте
8(3473) 25-12-01
Редакция
8(3473) 25-09-31
Кабул итү бүлмәсе
8(3473) 25-12-01
Хезмәттәшлек
Кадрлар бүлеге
8(3473) 25-18-12
Яндекс.Метрика